نوشته شده توسط دکتر ایوب بنوشی دسته: سازهای آرشه ای
نمایش از 01 آذر 1391 بازدید: 5666
پرینت

Violon

 سازهاي زهي: ويولن

 

ایوب بنوشی -  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

دانشکده صداوسیما

 

1) تعريفِ ويولن

2) تاريخچه

3) ساختمانِ ويولن

4) حركتِ تارِ آرشه‌خورده

5) آمودهاي لرزش‌هاي ويولن

6) روش‌هاي تجربي‌ي يافتنِ آمودها

7) مرجع ها

 


 

تعريفِ ويولن

 ويولن يك سازِ زهي‌ـ‌آرشه‌اي چهارـ‌تاره است، كه در پنجمِ درست كوك مي‌شود. —گاهي به اين ساز فيدل

(fiddle) هم گفته مي‌شود. —كلمه‌ي ويولن (violin) از لغتِ “vitula” به‌معناي سازِ زهي آمده است.

 

—ويولن‌ها داراي ابعادي متفاوتند (fractional sizes):

 

 (طول کاسه 35 س) 4/4, (طول کاسه 33 س)3/4, 1/2, 1/4, 1/8, 1/10, 1/16, 1/32

 

معمول‌ترين ويولن‌ها داراي 35 سانتي‌متر طول، و 16 تا 20 سانتي‌متر پهنا به‌ترتيب در گره‌ي بالايي ( upper bout) و گرده‌ي پاييني ( lower bout) هستند.

 تاريخچه

 —   

violon2 e-a.irviolon1 e-a.ir

 مشهورترين ويولن‌سازانِ بينِ سده‌هاي 16 تا 18 ميلادي:

(از دانشنامه آزاد ویکی پدیا)

violin in the first half of 16th century

violin in the second half of the 16th century

(in the period 1490 -1630 are registered more than 140 makers of string instruments) 

تاریخچه‌ي تحقيق درباره‌ي ويولن را مي‌توان در مرجعِ زير يافت:

.Hutchins, C.M. (1983). A history of violin research. J. Acoust. Soc. Am.73, 1421-1440

 

(Galileo Galilei (1564-1642

(Marin Mersenne (1588-1648

 (Felix Savart (1791-1841

:(Jean – Marie Duhamel (1797-1872

تحقیق در مورد صداسازی ویولون                                                                                : Sound post action 

: (Herman von Helmholtz (1821-1894

   تحقیق در مورد حرکت لغزشی آرشه بر روی تارها                                                            : Stick-Slip motion

        بيانِ نظري‌ي حركتِ هلمهولتز                                                                               : (Raman (1888-1970

    Catgut Acoustical Society in America (Fredrick Saunders, Carleen Hutchins, John Schelleng, and

ويولن‌هاي هشت‌گانه‌ي مقياس‌شده                                                                               :Robert   Fryxell 

 

ساختمانِ ويولن

—بخش‌هاي اصلي‌ تشكيل‌دهنده‌ي يك ويولن عبارتند از:violon5 e-a.ir
—صفحه‌ي رويين؛
— صفحه‌ي پشتين؛
—جداره؛
—صفحه ـ‌ انگشت ( آبنوس)؛
—آرشه (پرنامبكو)؛
—شمشِ بم ( bass bar)؛
—تيرِ صدا ( sound post)؛
—خرك؛
—دسته؛
—گوشي‌ها (pegs)؛
—تارها .
violon50 e-a.ir
 
 
 
صفحه‌ي رويين و پشتين

—صفحه‌ي رويين از چوبي سبك مانندِ صنوبر ، به‌ضخامتِ 2 تا 3/5 ميلي‌متر است—صفحه‌ي پشتين (و جداره) از

چوبي سخت مانندِ افراي مجعد، به‌ضخامتِ 2 تا 6 ميلي‌متر است—بيشينه‌ارتفاعِ قوسِ صفحه‌ها حدودِ 15mm

است.

—
تارهاي ويولن
  • —هر ويولن معمولاً داراي چهار تار از فولاد يا نايلون (در گذشته از روده) است. —كششِ هر چهار تار حدودِ 220N

    است كه موجبِ اعمالِ نيرويي حدودِ 90 نيوتن بر خرك مي‌شود.
    violon6 e-a.ir

—كششِ تارها باهم فرق مي‌كند:

 

— تارِ  D، از 35 تا 62 نيوتن، تارِ E از 72 تا 81 نيوتن

—معمول‌ترين كوكِ ويولن: G3 (196 Hz), D4, A4, E5.

 

 

—در مطالعاتِ مربوط به آرشه‌كشي بر تار، معمولاًتار ايده‌آل فرض مي‌شود. —چغري‌ تار باعثِگردشدگي‌ گوشه وبم‌شدگي‌ صدا مي‌شود. —لرزشِ تارها بيش‌تر عرضي است، هرچند يك نوازنده‌ي مبتدي به‌دليل مايل‌گرفتنِ آرشه، لرزش‌هايي طولي و ناهماهنگ هم در تار ايجاد مي‌كند.

 

 

آرشه

—آرشه از چوبِ pernambuco است.violon7 e-a.ir

—درازاي آرشه حدودِ 75cm و—درازاي موهاي رها 65cm است.—اگرچه آرشه داراي پهنايي محدود است، در بعضي از مدل‌ها آرشه را يك خط فرض مي‌كنند.—موهاي آرشه از موي اسب هستند و مي‌توانند سخت يا كشسان فرض شوند.

—هنگامِ نواختن، آرشه را با كلوفن آغشته مي‌كنند تا اصطكاكِ آرشه ـ تار را افزايش دهند.

 

 

 

 

  

شمشِ بم و تيرِ صدا
violon10 e-a.ir

—

 

 

شمشِ بم (Bass Bar) و تيرِ صدا (Sound Post) تقارنِ ويولن را به‌هم مي‌ريزند.تيرِ صدا صفحه‌هاي رويين و پشتين را به‌هم تزويج مي‌كند.—شمشِ بم صفحه‌ي رويين را چغرتر مي‌كند.—شمشِ بم بسامدِ آمودهاي لرزشِ صفحه‌ي رويين را بالا مي‌برد.

 


violon90 e-a.ir                     violon91 e-a.ir

 

 

خركviolon11 e-a.ir

—

 

 

خرك وظيفه‌ي انتقالِ نيروي تارها به صفحه‌ي رويين را برعهده دارد.

—خرك مانندِ يك اهرم لرزش‌هاي تار را تقويت مي‌كند.

—تابعِ تبديلِ يك خرك نقشي اساسي در توليدِ صداي ساز دارد.

 violon120 e-a.ir

  

 

 

حركتِ تارِ آرشه‌خورده

violon13 e-a.ir

—

 

هلمهولتز براي مشاهده‌ي لرزشِ تارِ آرشه‌خورده از يك ميكروسكوپِ لرزش استفاده كرد.

 

 

 

—حذفِ زمان بينِ دو تابعِ متناوب به شكل‌هاي ليساژو مي‌انجامد.

violon14 e-a.ir

 

 

حركتِ گيرش ـ رهايش

—كشيدنِ آرشه بر تار موجبِ يك حركتِ “گيرش ـ رهايش (stick-slip)” معروف‌به حركتِ هلمهولتز مي‌شود.

—ويژگي‌هاي حركتِ تارِ آرشه‌خورده:

—درتارِ آرشه‌خورده برخلافِ تارِ زخمه‌خورده تنها يك گوشه ايجاد مي‌شود.—مشروط بر اینکه بيشنه‌ي دامنه‌ي نوسان متناسب با سرعتِ آرشه‌كشي باشد و نیروی کافی از آرشه به تار وارد شود. دراینصورت تار یک شکل V شکل پیدا خواهد کرد که راس آن به زاویه هلمهولتز (Helmholtz Corner)معروف است.

violon142 e-a.ir

 

Helmholtz motion

(http://plus.maths.org/content/why-violin-so-hard-play)

درصورتیکه آرشه محکم به تار کشیده نشود باعث سر خوردنهای ناخواسته آرشه روی تار خواهد شد که دراینصورت دو گوشه در طول تار در فاصله بین خرک وانگشت ایجاد خواهد شد.

violon141 e-a.ir

Double slipping motion

(http://plus.maths.org/content/why-violin-so-hard-play)

 —هرچه آرشه به سرِتار نزديك‌تر باشد،دامنه‌ي نوسانِ تاربزرگتر مي‌شود.—كمينه‌ي نيروي لازم براي آرشه‌ كشي با سرعتِ آرشه نسبتِ مستقيم و با مربعِ فاصله از خرك نسبتِ معكوس دارد.

 

—

 پويايي‌ي (dynamics) تارِ آرشه‌خورده

—براي اين‌كه تاري در اثرِ آرشه‌كشي بلرزد، بايد آرشه بتواند به تار انرژي بدهد. —اگر نيروي اصطكاكِ بينِ تار و آرشه ثابت مي‌بود، هيچ انرژي‌يي براي غلبه بر تلف‌هاي موجود از آرشه به
  • تار منتقل نمي‌شد و لرزشي نداشتيم، اما:
  • violon16 e-a.ir—

—جابه‌جايي‌ي بيشينه‌ي تار و بيش‌ترين نيروي عرضي‌ي وارد بر خرك:

—x: فاصله‌ي آرشه تا خرك،violon17 e-a.ir

—v: سرعتِ آرشه،

—m: چگالي‌ي خطي،

—f: بسامد.


violon18 e-a.ir

 

 

(Schelleng, J.C., (1973

The bowed string and the  player

 

J. Acoust. Soc. Am., 53, 26-41

 

 

 

 آمودهاي لرزشِ ويولن

—مهم‌ترين عامل در تعيينِ كيفيتِ صداي يك ويولن، چگونگي‌ي لرزشِ كاسه‌ي آن است. —آمودهاي اين لرزش به حركت‌هاي تزويجي‌ي بينِ صفحه‌ها و هواي محبوس بستگي دارد. —نقشِ جداره، دسته، صفحه‌ـ‌انگشت و بقيه‌ي بخش‌ها كم‌تر است. —وجودِ تيرِ صدا باعث مي‌شود تزويجِ بينِ اين نوسان‌گرها پيچيده شود.

 

نام‌گذاري‌ آمودهاي ويولن 

—سامانه‌هاي نام‌گذاري‌يي متفاوت براي آمودهاي لرزشِ كاسه‌ي ويولن وجود دارد.—دو تا از مشهورترين آن‌ها، سامانه‌ پيشنهادي‌ (Erik Jansson (Royal Institute of Technology – KTH و

 (Carleen Hutchins (Catgut Acoustical Society هستند.

 

نام‌گذاري‌ي جانسون

ـ آمودهاي هوايي ( حركتِ هواي محبوس):

(A0, A1, A2, …)

ـ آمودهاي رويين (حركتِ صفحه‌ي رويين):

(T1, T2, T3, …)

-آمودهاي بدنه (حركتِ مشابه صفحه‌هاي رو و پشت):

(C1, C2, C3, …)

 

آمودهاي اصلي‌ي ويولنviolon21 e-a.ir

—

آمودِ C1 شبيه به آمودِ نخستِ لرزش يك شمش:

   f = 185 Hz

—آمودِ A0: ورود و خروجِ هوا از شكاف‌هاي f:

   f = 275 Hz

—آمودِ C2:  f = 405 Hz

—آمودِ T1 (لرزشِ صفحه‌ي رويين):

   f = 460 Hz

—آمودِ ‍C3 (لرزشِ هر دو صفحه):

   f = 530 Hz

—آمودِ C4:            

  f = 700 Hz

دو آمود آخر مهمترین آمودهای ویولون هستند.

 

بهترين ويولن؟!violon23 e-a.ir

  • —بلندي و هم‌ترازي‌آمودهاي

T1، C3، C4؛

  • —اوج‌گيري‌ي تند از ¼ تا 3

كيلوهرتز

——Input Admitance=V/F

 

 

 

 

روش‌هاي تجربي‌ي يافتنِ آمودها

violon24 e-a.ir

 

violon25 e-a.ir

 


 

مرجع‌ها

  • (—Rossing, T., 1990. The  science of sound. Addison-Wesley. (chapter 9
  • (—Fletcher N.H, and Rossing T., 1998. The physics of musical instruments. Springer NY. (chapter 10
  • —http://www.phys.unsw.edu.au/